Hallo dames, Vandaag is de sterfdag van mijn broer. Ik hecht zelf niet echt aan deze dag. Ik mis mijn broer en maatje iedere dag evenveel en dat het vandaag zoveel jaar geleden is dat hij overleed maakt voor mij gevoelsmatig niet veel uit. Voor mijn ouders is het wel een hele nare dag, zij ervaren het anders dan ik, en daarom gaan we vanmiddag bij hen langs en we gaan ook even naar de begraafplaats. Nu is onze zoon op een leeftijd (2 jaar en 10 maanden) dat hij mijn broer op foto’s herkent en zijn naam kent. We hebben hem nog nooit specifiek over hem verteld maar die jongeman op de foto is ome F, de broer van mama. Er wordt wel eens over mijn broer gepraat, meestal in een leuke of grappige context, zoals als we een grap vertellen die van hem afkomstig is. Nu verwacht ik dat onze zoon op de begraafplaats de foto gaat herkennen die bij ons in de woonkamer staat, maar dan op een grafsteen. Ik weet natuurlijk niet of hij iets gaat vragen maar als hij dat wel doet, wat voor antwoord geef ik dan? Hoe leg je aan een peuter uit dat iemand overleden is (die hij nooit in levende lijve heeft gezien) en dat die persoon daar op de begraafplaats ligt. Of zeg je dat laatste juist niet? Wij geloven niet in de hemel of in engeltjes en het verhaal van dat de overledene een sterretje is vind ik ook nogal vaag. Ik blijf het liefst zo dicht mogelijk bij de waarheid maar daar snapt een kind van nog geen drie natuurlijk nog niks van. Heeft iemand tips?
Mijn vader is overleden en wij staan altijd met z'n allen stil bij de overlijdensdag. Ik had dus hetzelfde met onze kinderen want zij hebben mijn vader ook niet gekend. Ik heb het toch gewoon verteld zoals het was (opa is dood, we kunnen niet meer met hem praten maar we denken nog wel aan hem en soms missen we hem erg. Oma moet dan misschien even huilen maar dat is niet zo erg oid) en inderdaad begrepen ze dat niet maar zolang er geen vragen komen, is dat voor hen blijkbaar voldoende. Elk jaar verder merk ik weer dat mijn oudste er meer van begrijpt. De dood echt uitleggen aan een peuter gaat gewoon niet maar als je een poging doet, pikken ze daar wel iets uit mee en in ieder geval halen ze geruststelling uit dat het besproken is, denk ik.
Mijn vader is al een aantal jaren overleden en heeft dus onze uk nog gekend. Hij weet dat hij er niet meer is. Hij is nu ruim 3.5 geweest en we vertellen hem ook niet over engeltjes en de hemel, voor hem is het al je het niet meer doet ben je dood. Niet teveel op het ziek zijn anders kunnen ze denken dat ze bij de eerste de beste verkoudheid ook dood gaan. Je zou nog een boekje kunnen meenemen van nijn of kikker en het vogeltje. Als je daar weggaat en hij heeft vragen dat julie dan samen het boek kan lezen. Sterkte
Bedankt voor de reacties. Het idee van kikker en het vogeltje is wel een goede tip. Wij hebben het grote boek van kikker, misschien staat het daarin. Onze zoon heeft wel het filmpje ervan al een paar keer gezien. Zouden jullie wel gewoon de term “dood” al gebruiken? Verder denk ik dat het kort en duidelijk uitleggen inderdaad het beste is, mochten er vragen komen. Mijn broer is omgekomen bij een auto-ongeluk dus van ziek zijn was geen sprake. Maar ook over het ongeluk zal ik niet teveel vertellen omdat hij dan misschien bang wordt om met de auto weg te gaan. Daar had ik nog niet echt aan gedacht maar dat is wel goed om even bij stil te staan. Onze zoon lijkt gevoelig te zijn on zo’n soort angst te ontwikkelen. Ik ben benieuwd hoe het vanmiddag gaat, misschien vraagt hij wel helemaal niks.
Onze oudste dochter is in maart overleden en wij zeggen tegen onze andere dochters dat *L. een sterretje is geworden. Ze kan niet meer spelen en ze is niet meer bij ons. De jongste is nog te klein maar voor K. (Ruim 2,5 jaar) is die informatie voldoende om het op haar niveau te begrijpen. Dood is voor kinderen van die leeftijd nog niet iets engs hè, waar wij de hele beladenheid van ‘dood’ voelen hebben zij dat nog niet. Sterkte vandaag.
Mijn vader overleed toen onze dochter 11 maanden was en mijn moeder toen zij 3 jaar was en ik 36 weken zwanger was van de jongste. Mijn dochter heeft alleen wat vage herinneringen aan mijn moeder. Ik zeg het altijd zoals het is. Opa en oma zijn dood. Ze waren eerst levend net als jij en ik. En toen konden ze lachen, en ademen (en spelen en knuffelen etc en alles wat ze erbij verzinnen) en toen klopte hun hartje nog. Toen werden ze heeeeeel ziek en hadden de dokters geen pilletjes meer om ze beter te maken en toen stopte hun hartje met kloppen. Toen lagen ze heel stil, ademen niet meer en kunnen niet meer praten en lachen etc. Toen gingen ze in een mooi kistje, de bjnnenkant was heel zacht. En dat kistje hebben ze in de grond gedaan op de begraafplaats. Dus heel concreet, feitelijk en de waarheid. Wij hebben ook niks met de hemel, sterretjes of vlindertjes oid. Zowel mijn dochter van nu 5,5 als mijn zoon van ruim 2,5 (heeft zijn opa en oma dus niet gekend) nemen hier genoegen mee en hebben er verder geen vragen over.
het niet te langdradig maken voor een kind pietje is dood en komt niet meer terug hebben ze vragen komen ze daar vaak zelf wel mee op den duur... er is net een jongetje overleden bij mijn oudste in de klas eerst moest ie er even over nadenken toen ging ie verder spelen even later kwam hij weer met vragen zo proberen we het voor hem het makkelijk te maken
Het ging vanmiddag eigenlijk heel goed op de begraafplaats. Onze zoon herkende inderdaad de foto van mijn broer en mijn man vroeg of hij wist wie dat was. Ja, dat wist hij: ome F. Mijn man vroeg waar ome F was. Zoon zei dat hij hier was en hij wees naar het graf. Bij de bloemen, zei hij. Het was allemaal heel normaal voor hem, alsof hij alles al wist. Ik kon natuurlijk geen woord uitbrengen dus ik was blij dat mijn man dat op zich nam. Onze zoon keek nog even naar de miniatuurtractors die op het graf staan (mijn broer was tractormonteur) en toen we weg gingen zwaaide hij nog even. Dag ome F, dag bloemen. Ik hield het bijna niet droog maar ik was op zich opgelucht dat hij het allemaal zo normaal vond en dat we nog geen antwoorden op moeilijke vragen hoefden te geven. Dat komt later nog wel. Onze zoon had zin om naar opa en oma te gaan en gelukkig was daar de sfeer ook redelijk ontspannen. Er waren wat vrienden van mijn broer met hun (kleine) kinderen en dat was eigenlijk wel heel gezellig. Het is ook fijn voor mijn ouders dat zij nog steeds komen. Wat naar eigenlijk om in de reacties te lezen dat er toch zoveel mensen in een vergelijkbaar schuitje zitten. We zijn eigenlijk allemaal nog niet op een leeftijd dat we een broer, ouder (of allebei), of zelfs een kind zouden moeten missen (maar wanneer ben je dat eigenlijk wel?). Sterkte allemaal.
Wat fijn dat het zo goed ging op een moeilijke dag! Het is makkelijker accepteren wanneer iemand oud is en een goed leven heeft gehad dan zo jong/ onverwachts. Zoals mijn vader zei je moet nu leven en doen wat je wil. (Deed hij eerst ook niet maar als je maximaal 1jaar krijgt kijk je in eens anders tegen dingen) Kunnen simpele dingen zijn cadeau kopen voor iemand zo maar in plaats van wachten tot een gelegenheid, eten wat je wil, samen wat leuks doen.
Wat fijn dat je zoontje het zo goed heeft gedaan! Blijft altijd lastig met kinderen. Kinderen hebben vaak een "heldere" kijk op zaken . (Ik heb even een post uit een eerder topic van mij gekopieerd) Het beste vriendje van mijn dochter is in december 2016 onverwachts overleden op 3 jarige leeftijd. We hebben helaas geen mogelijkheid gehad om haar hier op voor te bereiden (qua ziekteproces bedoel ik dan). Ik heb mijn dochter verteld dat ... Overleden was. Dat zijn hartje gestopt was met kloppen en hij niet meer kon ademen, bewegen, praten, spelen enz. Dat zijn lichaam in een kistje lag en deze over een aantal dagen onder de grond begraven werd. Hier mocht ze ook bij aanwezig zijn. Ook verteld dat zijn lichaam dan onder de grond lag maar hijzelf een sterretje was geworden zodat ze altijd naar hem kon zwaaien. Nadat ik het verteld had zei ze "oké jammer. Mag ik nu spelen?". Na een half uurtje kwamen wel de vragen en het verdriet. We zijn tot aan de begrafenis iedere dag gaan kijken bij hem thuis, ook bij de begrafenis is ze goed betrokken geweest (zo heeft ze een van haar lievelingsknuffels in de kist gelegd met een mooie tekening erbij). Je hebt liever niet dat je kind op zo'n jonge leeftijd met dit soort situaties in aanraking komt. Helaas hoort het er wel bij. Het enige waar ik niet "eerlijk" in ben geweest is het moment dat hij overleden is. Hij is namelijk in zijn slaap overleden. Ik heb dat bewust verzwegen om te voorkomen dat mijn dochter niet meer durft te slapen.
Confronterend om te lezen dat er zoveel mensen al op betrekkelijk vroege leeftijd hun broer/zus/vader/moeder hebben verloren. Maar tegelijkertijd ook mooi om te lezen hoe jullie er mee omgaan en het een plekje (proberen te) geven. Mijn man zijn broertje is 14 jaar geleden, op 21 jarige leeftijd, overleden. Onze kinderen hebben hem dus nooit gekend. Toch weten ze wie hij is (was). Er hangt bij ons een foto boven de bank van mijn man met zijn broertje. Telkens als onze kinderen naar die foto wezen/keken vanaf héél jongsaf, zeiden we: "dat is oom #naam#. Naarmate ze ouder worden, voegen we er tegenwoordig aan toe: "wat jammer hè, dat hij niet meer leeft. Hij had jullie vast graag leren kennen." Dochter is nu op de leeftijd dat ze meer en meer vragen gaat stellen over hoe het komt dat oom #naam# niet meer leeft. En daar krijgt ze, op haar niveau, eerlijk antwoord op.
Wat ik opmaak uit jullie reacties en wat ik zelf bij onze zoon zie is dat kinderen het eigenlijk allemaal heel normaal vinden, hoe de situatie is. Best mooi om over na te denken. Voor hen is niks raar of gek. Tenminste, als de situatie nooit anders is geweest dan zij weten. Onze zoon heeft mijn broer nooit in levende lijve gezien. Maar toch noemt hij zijn naam alsof hij hem regelmatig ziet. Op onze slaapkamer staat een foto waar mijn man en ik opstaan, samen met mijn zus en haar man en onze broer. Onze zoon noemt dan iedereen op die op die foto staat en maakt geen onderscheid tussen degene die hij vaak ziet of degene die hij nog nooit gezien heeft. Er zullen ongetwijfeld nog vragen komen over waarom ome F er niet meer is of iets dergelijks en dan krijgt hij daar eerlijk en op zijn niveau antwoord op maar voor nu voelt het eigenlijk wel fijn dat mijn broer er voor onze peuter gewoon bij hoort, net als de rest.
Ook als ze wel iemand levend hebben gekend accepteren jonge kinderen de dood vaak gemakkelijker dan volwassenen. Ik denk dat dit deels komt omdat zij veel "passiever" leven dan wij. Ze hebben minder controle en vrijwel alles overkomt hen, omdat ze zelf weinig kunnen beslissen en plannen. Hierdoor zijn ze redelijk gewend dat dingen die je plotseling overkomen, terwijl wij volwassnene alle touwtjes in handen willen houden. Beetje off-topic, maar leuke illustratie van hoe feitelijk kinderen met de dood om kunnen gaan., Ik had het laatst n.a.v. het overlijden van een kennis, met mn 6 jarige over de dood en hoe je kunt kiezen uit iemand laten begraven of cremeren (zij vroeg wat ze met een lijk deden) en wat cremeren precies was. Vervolgens was het even stil in de auto en daarna vraagt ze bloedserieus "Maar mama, wat moet je nou doen als je iemand wilt cremeren, maar deze past niet in je oven?". Ik was blij dat ze mn gezicht niet kon zien, want de tranen liepen over mn wangen van het lachen.
Zo vertel ik het mijn zoontje ook inderdaad toen wij in juni iemand moesten begraven in dichte kring om ons heen. Hij heeft in de week tussen overlijden en begrsvenis nog gekeken in de kist en nu op de begraafplaats heeft hij het maar druk met het afbreekproces eenmaal onder de grond.. mama alles wat je in de grond stopt kan toch verrotten en daar komen wormen en andere insecten op af.. euh ja zoiets schat maar dan anders..