Ik heb ooit een jongen in de klas gehad, waarvan ik denk dat hij geen geweten / schuldgevoel heeft. En ook geen moraal. Althans: niet zoals de moraal die de meeste mensen delen. Dus geweten is ergens ook wel een aangeboren iets en dan gaat het meer om de morele ontwikkeling. Maar dat is -wat mij betreft- semantiek. De vraag was vooral: hoe doen andere ouders dat? Uit jullie reacties begrijp ik dat het toch vooral neerkomt op gesprekken voeren, waarbij je het kind helpt zich in te leven in de ander. Dat doen wel al wel als er iets gebeurd is, maar dan is het dus al mis gegaan. Ik denk dat het verstandig is als we dit soort gesprekjes ook op andere momenten met hem voeren, bijvoorbeeld n.a.v. boekjes of situaties waar hij niet zelf bij betrokken was.
Ik reageer nu even vanuit mn professionele achtergrond en minder als moeder. Bij geestelijk gezonde mensen, die een liefhebbende opvoeding krijgen hoef je niet zo gek veel te doen om het geweten te trainen. Het is natuurlijk heel verstandig om nu al met je kind te praten over de redenen waarom je een ander geen pijn moet doen of moet benadelen, maar je moet je TOTAAL geen zorgen maken als hij dat nu nog niet internaliseert. Het kinderbrein is nog zo in ontwikkeling, een groot deel wat nodig is voor een ontwikkeld geweten is er gewoon nog niet en moet nog aangemaakt worden. Bij bravere kindjes, die of regels opvolgen of goed onthouden en de juiste dingen kunnen reproduceren, valt dat niet of minder op dan bij de wat grotere boefjes, maar ook die brave kinderen hebben nog een onvoldoende ontwikkeld brein om de motivatie voor ethisch gedrag echt systematisch en alleen te halen uit anderen de beste uitkomsten willen geven. Dus, ga vooral door met vertellen dat anderen pijn doen niet lief is en hij zelf toch ook niet geschopt wil worden, maar maak je geen zorgen als het kwartje nog niet valt. Het kan nog best een paar jaar duren voor hij een stap verder is en om aan te geven hoe langzaam het gaat, het geweten is eigenlijk pas echt volwassen wanneer je begin 20 bent (is een van de redenenen waarom ontspoorde jongeren gemiddeld vaak gewetenlozer of wreder ogen dan volwassenen).